«ასეთი კითხვა მხოლოდ მე მიჩნდება? რატომ ხდება გოგოების და ბიჭების დიფერენცირება და გოგოების წახალისება?» — იკითხა dev.ge-ის მკითხველმა ერთ-ერთი ახალი ამბის კომენტარში. ამბავი საერთაშორისო პროექტ Technovation Girls საქართველოს ეხებოდა, რომლის ფარგლებშიც 13-18 წლის ასაკის რამდენი ასეული გოგო მომზადდა პროგრამირებასა და მეწარმეობაში.
ამ კითხვაზე პასუხი, რა თქმა უნდა, არსებობს და ჩვენ მას ამ სტატიით ვუპასუხებთ.
«ასეთი კითხვა მხოლოდ მე მიჩნდება? რატომ ხდება გოგოების და ბიჭების დიფერენცირება და გოგოების წახალისება?» — იკითხა dev.ge-ის მკითხველმა ერთ-ერთი ახალი ამბის კომენტარში. ამბავი საერთაშორისო პროექტ Technovation Girls საქართველოს ეხებოდა, რომლის ფარგლებშიც 13-18 წლის ასაკის რამდენი ასეული გოგო მომზადდა პროგრამირებასა და მეწარმეობაში.
ამ კითხვაზე პასუხი, რა თქმა უნდა, არსებობს და ჩვენ მას ამ სტატიით ვუპასუხებთ.
საქართველოში არ არსებობს სტატისტიკა, რომლითაც ICT და STEM (Science — მეცნიერება, Technology — ტექნოლოგიები, Engineering — ინჟინერია და Mathematics — მათემატიკა) სფეროში გენდერული თანაფარდობის შესახებ გავიგებთ.
სამაგიეროდ, არსებობს ინფორმაცია შრომის საერთაშორისო ბაზრების შესახებ.
ავიღოთ აშშ-ის მაგალითი, რომელიც უდიდესი ტექნოლოგიური კომპანიების სამშობლოა.
გენდერული დისბალანსი მკვეთრია, როცა საქმე ეხება STEM-ის სწავლას აკადემიურ დონეზე.
საქართველოში შეუიარაღებელი თვალით და დაკვირვებით ჩანს, რომ ბოლო წლების განმავლობაში ქალების მონაწილეობა ბოლო 10 წლის განმავლობაში ეტაპობრივად იზრდება. თუმცა, კაცები დღემდე სფეროს უმეტეს ნაწილს შეადგენენ.
STEM-სა და ICT-ში ქალების მცირე მონაწილეობის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი დამკვიდრებული გენდერული სტერეოტიპია, რომ «კაცის ტვინი სხვანაირია» და «მათემატიკა კაცის საქმეა». ამას გოგოებს სკოლამდელი ასაკიდან უნერგავენ.
ჯაჭვური რეაქციით, იმის გამო, რომ ნაკლები ქალი სწავლობს და მუშაობს ტექნოლოგიებში, ეს მიმართულება ჩამოყალიბდა მამაკაცების მიერ დომინირებულ კულტურად, რომელიც ამის გამო შესაძლოა, არ იყოს მიმზიდველი ქალებისთვის.
წიგნში The Gendered Brain ნეირომეცნიერი ჯინა რიპონი ხაზს უსვამს, რომ სქესობრივი განსხვავებების შესახებ კვლევების ისტორია სავსეა უზუსტობებით, არასწორი ინტერპრეტაციებით, მწირი სტატისტიკით და ა.შ.
რიპონის თქმით, გაკეთებული დასკვნები ხშირად არასწორია და მალევე ხდება მათი გაქარწყლება. წიგნის თანახმად, თუ ქალის ტვინის 140-გრამიან განსხვავებას არ ჩავთვლით, რომელზეც მე-19 საუკუნიდან საუბრობენ, თანამედროვე მეცნიერები კაცისა და ქალის ტვინის აგებულებებს შორის ვერავითარ არსებით სხვაობას ვერ პოულობენ.
ტვინის ზომა სხეულის ზომასთან ერთად იზრდება. თუმცა, მაგალითად, თეთრი-რუხი ნივთიერების ურთიერთმიმართება ამ ზრდაზე პირდაპირ მიბმული არ არის.
შესაბამისად, როგორც ავტორი მიუთითებს, პატარათავიან კაცებს დიდთავიან ქალებს შევადარებთ, მნიშვნელოვან განსხვავებას ვერ ვიპოვით. ასე რომ, ტვინის ზომა ინტერესებთან თუ ანაზღაურებასთან არავითარ კავშირში არ არის.
ქალებს სტერეოტიპების გამო ხშირად უწევთ, ამტკიცონ, რომ აქვთ კვალიფიკაცია, პოტენციალი და იმსახურებენ ტექნოლოგიების სფეროში ყოფნას და მუშაობას.
«ერთ-ერთ პროექტზე ვმუშაობდი. მისი კაცი ხელმძღვანელი ჩემთვის დამაკნინებლად მომმართავდა. მაგალითად: პატარა გოგომ ამდენი რამ საიდან იცი და სხვა. ამის გამო გამოვეთიშე პროექტს ჩემი სურვილით». — გვიყვება მარია წულუკიძე — ქალი, რომელიც უკვე 13 წელია, განათლების სფეროში მუშაობს და ვებ ტექნოლოგიებს ასწავლის ქობულეთისა და ბათუმის კოლეჯებში და ბათუმის ნავიგაციის უნივერსიტეტში ასწავლის, ასევე, უძღვება საავტორო კურსებს. ზოგ შემთხვევაში კი საერთაშორისო პროექტებშიც ერთვება და მათზე თავის სტუდენტებთან ერთად მუშაობს.
მარიას თქმით, მის მიმართ გენდერული დისკრიმინაციის სხვა შემთხვევა არ ყოფილა, თუმცა, მუდმივად ხედავს პრობლემებს, როცა საქმე მის სტუდენტებს ეხებათ.
მარია ამბობს, რომ მისი სტუდენტების უდიდესი ნაწილი ბიჭია, ხოლო გოგოები მუდმივად არიან გენდერული დისკრიმინაციის მსხვერპლები, როცა საქმე სამსახურის მოძებნას ეხება.
«ამა თუ იმ კომპანიაში გასაუბრების გავლის შემდეგ ხშირად გულდაწყვეტილები მეუბნებიან, რომ დამსაქმებელმა ირიბად უთხრა, რომ ბიჭი უკეთ შეძლებს ამ საქმის შესრულებას».
მარია ამბობს, რომ ამის გამო, გოგოები ნაკლებად იჩენენ ინიციატივას, გააკეთონ განაცხადები ამა თუ იმ კომპანიის ვაკანსიებზე და ფრილანსერობას ირჩევენ, რათა თავი აარიდონ სტერეოტიპულ და დისკრიმინაციულ გარემოს.
მისივე თქმით, ხშირად პროგრამისტის პოზიციაზე გამოცხადებული ვაკანსიების სამუშაოს აღწერილობაში IT სპეციალისტის ფუნქციების შესრულებასაც ითხოვენ და ავტომატურად მიიჩნევენ, რომ ეს ქალს არ გამოუვა მაშინ, როცა ეს ნაწილი საერთოდ არ უნდა შედიოდეს პროგრამისტის მოვალეობაში.
«რეგიონებში ხშირად არ აქვთ იმის მიმღებლობა, რომ ქალი შეიძლება იყოს ძლიერი ამ სფეროში. ამიტომ, გოგოებს უჭირთ, გადაწყვიტონ, ისწავლონ თუ არა. აინტერესებთ, მაგრამ იმდენად სტერეოტიპულ გარემოში ცხოვრობენ, ამ წინაღობის გამო ხშირ შემთხვევაში არ ირჩევენ პროგრამირების სწავლას.
მიწევს მუშაობა როგორც სტუდენტებთან, ისე დამსაქმებლებთან და ჩემი მაგალითის საფუძველზე მტკიცება, რომ ქალი ვარ და წარმატებები მაქვს და ეს სხვებსაც შეუძლიათ. მიწევს, ქალებთან მუშაობა იმაზე, რომ გაერკვიონ საკუთარ სურვილებში და აირჩიონ IT პროფესიები».
მარიას რჩევაა, გოგოებმა გაბედონ და აირჩიონ, ისწავლონ ციფრული ტექნოლოგიები. ხოლო თუ დამსაქმებელი მათ ირიბად მიუთითებს, რომ ამ სამუშაოს კაცი უკეთ შეასრულებს, «ქალმა დაუმტკიცოს, რომ მასაც შეუძლია, შესთავაზოს, რომ უფასო სტაჟირებით იმუშავებს და თავისი პროფესიონალიზმი აჩვენოს».
მტკიცება, რომ ჭკვიანი და იმსახურებს, ანი ჩაგელიშვილსაც მოუწია, თუმცა, არა საქართველოში, არამედ აზიაში, სადაც ტექნოლოგიების სფერო ერთ-ერთი მოწინავეა. ანი პროდუქტის მენეჯერი და ქოუჩია და უკვე 10 წელია, აზიის ქვეყნებში ცხოვრობს და მუშაობს.
ანი საქართველოდან 16 წლის ასაკში წავიდა. სკოლა და უნივერსიტეტი ინგლისში დაამთავრა. ისწავლა ფაკულტეტზე, რომლის საგნების 50% ბიზნესს შეეხებოდა — მარკეტინგი და ა.შ. 50% — ტექნოლოგიას: პროგრამირება, მონაცემთა მართვა.
შემდეგ კი მუშაობა ტაილანდში დაიწყო, ვიეტნამში გააგრძელა და და ახლა სინგაპურშია. მის ანგარიშზე უმსხვილესი კომპანიების არაერთი მაღალი თანამდებობაა. თუმცა, რა თქმა უნდა, კარიერის პირველ ეტაპზე ისიც გახდა გენდერული სტერეოტიპების მსხვერპლი.
«ყველაზე დიდი პრობლემაა სტერეოტიპი, რომ ქალი, თან ვისაც კარგი გარეგნობა აქვს, არ შეიძლება, ჭკვიანი იყოს. არ გაძლევენ შანსს, რომ საწინააღმდეგო დაამტკიცო. თუ შანსი არავინ მოგცა, რამის დამტკიცება ძალიან რთული ხდება. როცა პირველად გადავედი კომპანია Lazada-ში, ამ პრობლემას შევეჯახე.
გამიმართლა, რომ მოვიდა ახალი უფროსი, რომელიც ყველას გაგვესაუბრა. გასაუბრების შემდეგ კი მთელი ვერტიკალი ჩამაბარა. მაშინ მივხვდი, რომ ეს უნდა გამომეყენებინა ჩემი შესაძლებლობების დასამტკიცებლად. სხვა შანსი არ მომეცემოდა. როცა დავამტკიცე, რომ შემიძლია, ყველაფერი გაადვილდა. მაგრამ რთული გამოცდილება იყო».
«ზოგჯერ ირიბად, ზოგჯერ კი პირდაპირ უთქვამთ, რომ გოგო ვარ და შეიძლება, ამის გამო ვერ გავართვა თავი დაკისრებულ მოვალეობას». — გვეუბნება ნათია ხუხუნაიშვილი — ქალი, რომელიც უკვე 20 წელია, IT სფეროშია. ახლა საერთაშორისო კომპანიაში მუშაობს, ხელმძღვანელობს გუნდებს, მსოფლიოს სამ კონტინენტზე და მათთან ერთად 15 სხვადასხვა ქვეყანაში IT სერვისების უწყვეტ მიწოდებას უზრუნველყოფს.
ნათიას დიდი წვლილი მიუძღვის მაღალი დონის სახელმწიფო პროექტების განხორციელებაში, მათ შორის პორტალ My.gov.ge-ის შექმნაში. 2021 წელს ის «გრეის ჰოპერის ჯილდოს» ფინალისტიც იყო კატეგორიაში, რომელიც ICT სფეროში ქალების როლის გაძლიერებას ეხება.
ნათია ხუხუნაიშვილი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბაკალავრისა და მაგისტრის ხარისხის მფლობელია კომპიუტერულ მეცნიერებებში. თუმცა, სწავლას კვლავ აგრძელებს და ახლა ლუქსემბურგის ბიზნეს უნივერსიტეტში MBA თეზისზეც მუშაობს.
«ვცდილობდი, დამსაქმებლისთვის დამემტკიცებინა და მეჩვენებინა საპირისპირო არა მხოლოდ კომპეტენციით, არამედ ემოციური გამძლეობით და სხვადასხვა უნარით და ამ ყველაფრით ვყოფილიყავი იმ კონკრეტულ პოზიციაზე წარმატებული».
სტერეიტიპებზე ლაპარაკისას ნათია აქცენტს საქართველოს რეგიონებში მცხოვრებ გოგოებზე აკეთებს.
«დღემდე მესმის ფრაზები, რომ გოგომ უნდა შექმნას ოჯახი, მიხედოს ბავშვებს და ამასთან სერიოზული პროფესია შეუთავსებელია. ძირითადად აქცენტი იმაზე კეთდება, რომ გოგოებმა უნდა გააკეთონ არჩევანი კარიერას და ოჯახს შორის».
ნათია გამოსავალს მაგალითების ჩვენებასა და გოგოებისთვის სხვადასხვა რესურსის შეთავაზებაში ხედავს.
«იმ პროფესიონალებს, იმ ქალებს, რომლებსაც უკვე აქვთ გადადგმული რაღაც ნაბიჯები, მათ შორის მეც, გვჭირდება მეტი ყურადღების გამოჩენა, მეტად ჩართვა მოხალისეობრივად სხვადასხვა პროექტში და გოგოებისთვის რესურსების, ინფორმაციის მიწოდება იმის შესახებ, თუ რა ახალი პროფესიები გაჩნდა, რომ მოსწავლეების, სტუდენტების აზროვნებაც გაფართოვდეს და სხვანაირად შეხედონ თავიანთ განვითარებას».
გენდერული თანასწორობა პირდაპირ კავშირშია ეკონომიკურ გაძლიერებასთან. სქესის გამო ადამიანის ტალანტის გამოუყენებლობა როგორც ზოგადად ქვეყნებს, ისე ცალკეულ სფეროებს აზარალებს.
STEM-ში მეტი ქალის ჩართვით ქვეყნებს და კომპანიებს შეუძლიათ, წვდომა ჰქონდეთ მეტ ნიჭსა და კრეატივზე, რაც ეკონომიკას გააძლიერებს.
ქალებს და კაცებს ერთსა და იმავე საკითხზე, ამა თუ იმ პრობლემის გადაჭრის გზებზე შეიძლება განსხვავებული პერსპექტივები და მიდგომები ჰქონდეთ, აზრების შეჯერებამ კი კომპანიები და იდეები საუკეთესო შედეგებამდე მიიყვანოს.
