ფინანსისტმა, თბილისის საფონდო ბირჟის აღმასრულებელმა დირექტორმა, ნინო ქურდიანმა დეტალურად უპასუხა საპენსიო დანაზოგების ინვესტირების შესახებ საზოგადოებაში გაჩენილ კითხვებს.
დათქმა: გამოყენებული ტერმინები და განმარტებები ხშირად გამარტივებულია ტექსტის ადვილად აღქმის მიზნით.
წინამდებარე განმარტებები არ არის საინვესტიციო რჩევა.
ფინანსისტმა, თბილისის საფონდო ბირჟის აღმასრულებელმა დირექტორმა, ნინო ქურდიანმა დეტალურად უპასუხა საპენსიო დანაზოგების ინვესტირების შესახებ საზოგადოებაში გაჩენილ კითხვებს.
დათქმა: გამოყენებული ტერმინები და განმარტებები ხშირად გამარტივებულია ტექსტის ადვილად აღქმის მიზნით.
წინამდებარე განმარტებები არ არის საინვესტიციო რჩევა.
რისკი გაურკვევლობას ნიშნავს, რაც შეიძლება, ინვესტორს ხარჯად ექცეს. რისკის მრავალი სახიდან, ზოგ შემთხვევაში ის დაკარგვის ალბათობაა, ზოგში — ფასის მერყეობის. მაგალითად, თუ A და B აქცია საშუალოდ წლიურ 12% მოგებას აგენერირებს, მაგრამ A უფრო სტაბილური და ნაკლებად მერყევია, გონიერი ინვესტორი მას მიანიჭებს უპირატესობას, როგორც სტაბილურ ინვესტიციას. B აქციამ კი უფრო მაღალი შემოსავალი უნდა შესთავაზოს ინვესტორს, რათა A-სთან შედარებით მიმზიდველი გახდეს. როგორც ვხედავთ, ამ შემთხვევაში რისკი ფასის მერყეობის ალბათობაა, რაც შეიძლება ღირებულების დანაკარგს ნიშნავდეს, თუ ვოლატილობა ფასის კლებაში რეალიზდება.
შემოსავალი რისკის ფუნქციაა: რაც მეტია რისკი, მით უფრო მაღალი შემოსავლით უნდა დაკომპენსირდეს. ინვესტორი (ჩვენ) ინვესტირებამდე აფასებს მოსალოდნელ რისკს და მოსალოდნელ მომგებიანობას და მხოლოდ მისთვის ხელსაყრელი კომბინაციის საფუძველზე იღებს გადაწყვეტილებას. ჩვენ ყველას განსხვავებული მიმღებლობა (ტოლერანტობა) გვაქვს რისკის მიმართ. ჩვენი ტოლერანტობისთვის ზღვრულზე მაღალ რისკს მაღალი შემოსავალი ვეღარ აკომპენსირებს. ამიტომ არ გამოგადგებათ სხვისი მაგალითი — სად დააბანდებთ თანხას, ეს გადაწყვეტილება რისკისადმი თქვენი მიმღებლობიდან გამომდინარე უნდა მიიღოთ.
არსებობს სხვა შემზღუდავი ფაქტორებიც. დაგროვებითი საპენსიო სქემის შემთხვევაში ეს არის დრო — თუ თქვენს საპენსიო ასაკამდე დიდი დროა დარჩენილი, რისკისადმი ამტანობაც უფრო მაღალი გაქვთ. მარტივად რომ ვთქვათ, ფასების არასასურველი მერყეობის შემთხვევაში მეტი დრო გაქვთ, თქვენმა საპენსიო პორტფელმა ღირებულება აღიდგინოს.
ბუნებაში არსებული მრავალი რისკიდან საცალო (ფ/პ) ინვესტორი ყველაზე აქტიურად აწყდება შემდეგ რისკებს:
კრიზისების დროს იზრდება ყველა რისკის გავლენაც, ასევე მათი ურთიერთდამოკიდებულებაც. ამ ეფექტის შემცირებაში მთავარი როლი დიდ დროით ჰორიზონტს უჭირავს — რაც უფრო დიდია ვადა საპენსიო ასაკამდე, მით მეტია აღდგენის და მომგებიანი შედეგით დასრულების შანსი;
ალბათ გაგიგიათ გამოთქმა: «ნუ ჩადებთ ყველა კვერცხს ერთ კალათში». რისკის შემცირების ამ გზას დივერსიფიკაცია ჰქვია.
თუ თქვენ მთელ დანაზოგს ერთი წყაროსკენ მიმართავთ, დეფოლტის შემთხვევაში, შესაძლოა, ყველაფერი დაკარგოთ. დანაზოგების საკმარისად გადანაწილების შემთხვევაში კი თქვენ თითქმის (!) დაზღვეული ხართ. საკმარისად გადანაწილება ნიშნავს არა მხოლოდ სხვადასხვა კომპანიებში, არამედ ინვესტიციის სხვადასხვა სექტორებში, დარგებში, ქვეყნებში, ინსტრუმენტებში და ვალუტებში გადანაწილებას.
იყო დრო, როდესაც საკმარისად კარგად დივერსიფიცირებული პორტფელის შექმნას დიდი თანხა სჭირდებოდა. რამდენიმე ათწლეულია, ეს პრობლემა ინდექსებმა და საერთო ფონდებმა გადაჭრა.
ინდექსი არის გარკვეული პოლიტიკის (მანდატის) ფარგლებში შექმნილი წარმოსახვითი პორტფელი. მაგალითად, ინდექსი S&P 500 (ეს ენ პი ფაივ ჰანდრიდ) არის ერთ-ერთი ყველაზე ავტორიტეტული საინვესტიციო სააგენტოს — Standard & Poor’s-ის მიერ შექმნილი პორტფელი, რომელშიც შედის ამერიკის ბირჟებზე წარმოდგენილი 500 უმსხვილესი კომპანიის აქცია. Standard & Poor’s ყოველდღიურად ითვლის ამ პორტფელის მომგებიანობას და აქვეყნებს.
ეს პორტფელი მხოლოდ «ქაღალდზე» არსებობს. თუმცა, მის საფუძველზე ნამდვილი პორტფელის შექმნა ყველა მსურველს შეუძლია, საკმარისი კაპიტალის/დანაზოგის ქონის შემთხვევაში.
ასეთი პორტფელის უდავო უპირატესობებია:
საერთო ფონდი (mutual fund, საპაიო ფონდი) კი დიდი და დივერსიფიცირებული პორტფელია, რომელშიც მსურველებს შეუძლიათ წილი შეიძინონ. ამ წილის შეძენით ინვესტორი იღებს დივერსიფიკაციის ყველა სარგებელს, მ. შ. პორტფელის მომგებიანობის შესაბამის პორციას.
ფონდი შეიძლება იმართებოდეს პასიურად, რომელიმე ინდექსის მიმიკრიით.
არსებობს რამდენიმე ცნობილი ფონდი, რომლებიც S&P 500-ის მანდატის კოპირებით შეიქმნა და ათწლეულებია არსებობენ: ფიდელითი, ვანგარდი, შვაბი, სპაიდერი და სხვ.
ყველა ინვესტიცია, მყარი ეკონომიკის ძლიერ ბანკში განთავსებული დეპოზიტიდან უძრავ ქონებაში დაბანდებამდე, რისკიანია. ურისკოდ ითვლება ამერიკის სახაზინო ვალდებულებებში ინვესტირება. რაც უფრო ნაკლებად მერყევი და ლიკვიდურია აქტივი, უფრო ნაკლებრისკიანია ის, მაგრამ, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ასეთი აქტივის შემოსავლიანობაც დაბალია.
აქციები შედარებით უფრო მაღალრისკიანია, ვიდრე ფული, ფულთან გათანაბრებული ინსტრუმენტები და ობლიგაციები, თუმცა აქაც არსებობს გრადაცია. წამყვან ინდექსებში მაღალი რეიტინგის, საინვესტიციო ხარისხის მქონე აქციები ხვდება. შესაბამისად, წამყვანი ინდექსები არ ითვლება მაღალრისკიან ინვესტიციად და საპენსიო დანაზოგების მნიშვნელოვანი ნაწილის დაბანდების უალტერნატივო წყაროა.
მაღალრისკიან, ანუ სპეკულაციურ აქტივებში ითვლება დაბალი საკრედიტო რეიტინგი მქონე ინსტრუმენტები, ასევე დაბანდების ალტერნატიული მეთოდები, როგორიცაა ჰეჯ-ფონდები, კერძო ინვესტიციები, ზოგიერთ სამომხმარებლო საქონელი.
თანდართული სქემის ზედა ნაწილში თქვენ ნახავთ, როგორ გადანაწილდება საპენსიო დანაზოგი აქტივების სამ კატეგორიაში. მესამე კატეგორიის პორტფელს (ე.წ. მაღალრისკიანს) დანარჩენი ორისგან განასხვავებს უცხოურ აქციებში მზარდი ინვესტირება, ადგილობრივი საბანკო დეპოზიტების ხარჯზე.
ამისთვის ჩავხედოთ, რა აქტივები მოიაზრება უცხოურ აქციებში. აქ ვხედავთ, რომ ინვესტირება ჩაფიქრებულია 4 გლობალურ ინდექსში. ამ ინდექსების შემოსავლიანობა თანდართული გრაფიკების ქვედა ნაწილში შეგიძლიათ ნახოთ. ყველაზე შემოსავლიანი SPDR S&P 500 ETF არის, რომელიც ზემოთ ვახსენეთ, ინდექსებზე საუბრისას. დანარჩენი ნაკლებშემოსავლიანი ინდექსები გლობალური დივერსიფიკაციის სურვილის შედეგია.
საპენსიო აქტივების დაბანდების ხასიათს მისი ზომიერი რისკის და დიდი დროითი ჰორიზონტის ბალანსი განაპირობებს. ერთი მხრივ, საპენსიო აქტივების რისკიანობამ საფრთხის ქვეშ არ უნდა დააყენოს ინვესტორისთვის აგრერიგად მნიშვნელოვანი დანაზოგების შენარჩუნება და უნდა უზრუნველყოს ამ აქტივების ზომიერი ზრდა. მეორე მხრივ, დიდი დროითი ჰორიზონტი იძლევა რისკის აღების საშუალებას. შესაბამისად, ისეთ საპენსიო პორტფელზე, რომლის ვადის ბოლომდე 20+ წელია დარჩენილი, ზომიერი რისკის აღება მიზანშეწონილად ითვლება. ასეთი მახასიათებლების ტიპურ პორტფელში არასპეკულაციური აქციების წილის ნახევარი ან მეტია ხოლმე. საპენსიო ასაკის მოახლოებასთან ერთად აქციების წილი მცირდება და იზრდება ნაკლებადრისკიანი აქტივების (მაგ. მაღალრეიტინგული ობლიგაციების, ფულადი ინსტრუმენტების) წილი.
აქციებში ინვესტირებისას რამდენიმე უნივერსალური რჩევა არსებობს:
ამ კითხვაზე პასუხი მეტად ინდივიდუალურია, დამოკიდებულია ინვესტორის რისკის მადაზე, საინვესტიციო ჰორიზონტზე (რამდენი წელი გაშორებთ საპენსიო ასაკს) და მრავალგვარ შემზღუდავ ფაქტორებზე.
ზემოთქმული მიზეზებით და პროფესიული ეთიკის კოდექსით, ზოგადი რჩევის გაცემის საშუალება და უფლება არ მაქვს.
