23 წლის ამერიკელმა ლინგვისტმა და პროგრამისტმა, ჰარის მოუბრეიმ ქართული ბრაილის შრიფტის ელექტრონული ვერსია შექმნა. მის მიერ დაწერილი პროგრამა კომპიუტერთან დაკავშირებული ბრაილის ეკრანის (Braille display) ან ბრაილის ჩამწერის (Braille note-taker) გამოყენებით ტექსტის ქართული ბრაილის შრიფტით წაკითხვის შესაძლებლობას იძლევა.
23 წლის ამერიკელმა ლინგვისტმა და პროგრამისტმა, ჰარის მოუბრეიმ ქართული ბრაილის შრიფტის ელექტრონული ვერსია შექმნა. მის მიერ დაწერილი პროგრამა კომპიუტერთან დაკავშირებული ბრაილის ეკრანის (Braille display) ან ბრაილის ჩამწერის (Braille note-taker) გამოყენებით ტექსტის ქართული ბრაილის შრიფტით წაკითხვის შესაძლებლობას იძლევა.
ჰარის მოუბრეის საქართველოში მისი ფეისბუქ გვერდის, Canadaball-ის გამო იცნობენ. იუმორისტული გვერდი, რომელიც მიმებს აქვეყნებს და სხვადასხვა ქვეყანას ერთმანეთთან აჯიბრებს, უკვე რამდენიმე წელია, არსებობს.
«საქართველო ბრაზილიის წინააღმდეგ — ვნახოთ, ვინ აჯობებს» — ფეიჯზე მსგავსი პოსტები ქვეყნდება, მოქალაქეები კი ხმას ემოციებით აძლევენ. საქართველო ამ ინტერნეტ დაპირისპირებებში, როგორც წესი, იმარჯვებს.
ჰარისი dev.ge-ს ეუბნება, Canadaball საქართველოში უკვე 6 წელია, პოპულარულია და ამის გამო ჩვენს ქვეყანაზე მანაც ბევრი გაიგო და ისწავლა, მათ შორის, ელემენტარულ დონეზე ქართული ენა, რამდენიმე თვის წინ კი ქართული ბრაილის შრიფტის გაციფრულებაც გადაწყვიტა.
ყველაფერი მაშინ დაიწყო, როცა ჰარის მოურბეიმ მკვიდრ ამერიკელებთან მუშაობა დაიწყო — მისი ფუნქციაა პროგრამირება ლინგვისტიკის გავლით. აღმოჩნდა, რომ მათი ენა, ფაქტობრივად კვდება — სულ 5 ადამიანი ლაპარაკობს.
«შევქმენი ონლაინ ლექსიკონი ამ ენისთვის, ასევე, კლავიატურა, რათა თავიანთ ენაზე ბეჭდვა შეძლონ და შექმნან რესურსები, რათა ის სხვა ადამიანებსაც შეასწავლონ. შემდეგ კი დავფიქრდი, რა შეიძლება გავაკეთო ენებისთვის, რომლებსაც ბრაილის შრიფტი არ აქვთ? მოკვლევის შემდეგ აღმოვაჩინე, რომ არის უამრავი ენა, მათ შორის ისეთი, რომელზეც ათობით მილიონი ადამიანი ლაპარაკობს, თუმცა, უსინათლოებს წერა-კითხვის საშუალება არ აქვთ».
მთლიანობაში, ამ დროისთვის, ჰარის მოუბრეის შექმნილი აქვს ბრაილის შრიფტი უიღურებისთვის, ასევე, სამაატური ენისთვის, გაგაუზისთვის, ელვდურისა და სხვადასხვა ქვეყნის უმცირესობის კიდევ რამდენიმე ენისთვის.
ბრაილის ქართული შრიფტი კი 120 წელზე მეტია, არსებობს. თუმცა, არ არსებობდა მისი ციფრული ვერსია. სწორედ ამაზე იმუშავა ჰარის მოუბრეიმ ქართველ უსინათლო ქალთან, აქტივისტ მარიამ მიქიაშვილთან ერთად. სწორედ მიქიაშვილმა დააკავშირა ჰარისი განათლების სამინისტროსთან და გასწია ყველა ბიუროკრატიული სამუშაო.
ციფრული შრიფტის შექმნის შემდეგ საჭირო გახდა, ის საერთაშორისო ორგანიზაცია LibLouis-ის რესურსების ჩამონათვალში დაემატებინათ. LibLouis საერთაშორისო ორგანიზაციაა, რომელიც ფლობს ბრაილის მთარგმნელ ღია კოდზე დაფუძნებულ პროგრამას.
«არსებობს სპეციალური კომპიუტერები, რომლითაც უსინათლოებს შეუძლიათ, მაგალითად, ინგლისური ან ესპანური ტექსტები ბრაილზე გადართონ და ასე წაიკითხონ, თუმცა, ქართულის წაკითხვა შეუძლებელი იყო, ვინაიდან ქართული ბრაილის შრიფტის ციფრული ვერსია არ არსებობდა. დავწერე კოდი. მოგვიწია ძირფესვიანი მოკვლევის გაკეთება, განსაკუთრებით პუნქტუაციის ნაწილში. LibLouis-ს კი ცალკე ძალიან დიდი ბიუროკრატია აქვს, დაგვჭირდა ლოდინი, რამაც დრო წაიღო. საბოლოოდ, 2022 წლის დეკემბერში LibLouis-მა ქართული ბრაილი თავის რესურსებში დაამატა». — ამბობს ჰარის მოუბრეი.
მისივე თქმით, ახლა კიდევ რამდენიმე თვეა საჭირო, რომ კომპანიებმა, რომლებიც პროგრამული უზრუნველყოფას აკეთებენ, ქართული ენისთვის საჭირო ინსტრუმენტები შექმნან.
«ამაზეც მარიამ მიქიაშვილი მუშაობს». — გვეუბნება ჰარის მოუბრეი.
მისივე თქმით, ზოგიერთი ადამიანი საქართველოში, მათ შორის, უსინათლოთა კავშირში, არ ფიქრობს, რომ ბრაილის შრიფტი აქტუალურია და მას წარსულის საგნად მიიჩნევს, თუმცა, თავად არ ეთანხმება.
«მე მგონია, რომ ბრაილი ძალიან გამოსადეგია, ვინაიდან ეს არის ერთადერთი საშუალება უსინათლოთათვის, წაიკითხონ, ამოხსნან მათემატიკის ამოცანები, იმუშაონ. ჯერჯერობით, უსინათლო ადამიანებს, ბრაილის შრიფტით მხოლოდ რამდენიმე ენაზე შეუძლიათ წაკითხვა — ინგლისურად, რუსულად, იაპონურად, კორეულად და სხვა. თუმცა, პატარა ენებს დახმარება სჭირდებათ. ბრაილის ციფრული ვერსია უსინათლო ადამიანებს საშუალებას მისცემს, იკითხონ ინტერნეტში, გაგზავნონ იმეილები და ეკონტაქტონ მეგობრებს. ვფიქრობ, ეს მათ განათლების ნაწილშიც დაეხმარებათ. მაგალითად, უსინათლო ადამიანს ჟურნალისტობა რომ მოუნდეს, ვერ დასაქმდება, იმიტომ, რომ ციფრულად წერის საშუალება არ აქვთ. მინდა, ვაჩვენო, რომ ქართული ციფრული ბრაილი თანამედროვე რამაა და არა წარსულის საგანი». — ამბობს ჰარისი.
ის ახლა საქართველოშია და მარიამ მიქიაშვილთან ერთად განათლების სამინისტროსა და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის მთავრობის წარმომადგენლებთან შეხვედრებს გეგმავს. მათ უნდა იმუშაონ ბრაილის შესაქმნელად აფხაზური, მეგრული, სვანური და ლაზური ენებისთვის.
«სვანური და ლაზური ძალიან პატარა ენებია, შეიძლება, არც არავინაა უსინათლო, ვინც ამ ენებზე საუბრობს. თუმცა, თუ ეს შრიფტი ერთ ადამიანს მაინც დაეხმარება, მისი გაკეთება ღირს. ასევე, ის დაეხმარება იმ ადამიანებს, ვინც ქართულად ლაპარაკობს, მაგრამ მათი სწავლა სურს». — გვეუბნება ჰარის მოუბრეი.
