მაჯის არხის სინდრომი — ეს არის მაჯის ტკივილი და თითების დაბუჟება, რაც შეიძლება კომპიუტერთან ხანგრძლივმა მუშაობამ გამოიწვიოს.
მედიცინის მეცნიერებათა კანდიდატი, ანდრეი ბელოვეშკინი dev.by-სთან ჰყვება, რაში მდგომარეობს საფრთხე და რატომ არის პრევენცია უფრო ადვილი, ვიდრე მკურნალობა.
მაჯის არხის სინდრომი — ეს არის მაჯის ტკივილი და თითების დაბუჟება, რაც შეიძლება კომპიუტერთან ხანგრძლივმა მუშაობამ გამოიწვიოს.
მედიცინის მეცნიერებათა კანდიდატი, ანდრეი ბელოვეშკინი dev.by-სთან ჰყვება, რაში მდგომარეობს საფრთხე და რატომ არის პრევენცია უფრო ადვილი, ვიდრე მკურნალობა.
ჩვენს ხელებს დიდი დატვირთვის ატანა შეუძლიათ, მაგრამ მათაც აქვთ სუსტი ადგილები, «აქილევსის ქუსლი». ეს არის მაჯის (კარპალური) არხი, სადაც ერთ ვიწრო არხში გადის 9 მყესი და ერთი შუათანა ნერვი. მაჯის ხანგრძლივი მონოტონური მოძრაობების დროს ამ არხში ზეწოლა იზრდება. და რადგანაც ნერვი უფრო რბილია, ვიდრე მყესი, სწორედ ის ზიანდება. ასეთ მდგომარეობას ეწოდება მაჯის (კარპალური) არხის სინდრომი, ან არხის სინდრომი.
ეს დაავადება პროფესიულად მიიჩნევა მუშებთან, მუსიკოსებთან, მხაზველებთან, ყასბებთან, ხელოსნებთან. არხის სინდრომი გამოვლინდა კომპიუტერზე მომუშავე ყოველ მეექვსე გამოკვლეულ ადამიანში. კომპიუტერის მაუსის გამო ძირითადად წამყვანი ხელი ზიანდება, მაგრამ ხანგრძლივი მუშაობის გამო მეორე ხელიც ზარალდება. ამ მდგომარეობის თავიდან აცილება უფრო მარტივია, ვიდრე მკურნალობა: მისი განვითარების შემთხვევებში ზიანდება ნერვი, რომლის აღდგენასაც დიდი დრო სჭირდება. ამიტომ ოპერაციაც კი ხშირად შვების მომტანი არაა.
თავდაპირველად ჩნდება სუსტი ყრუ ტკივილი და დისკომფორტი მაჯაში ხანგრძლივი მუშაობის შემდეგ. ხანდახან ქავილის, კანკალის სახით. ტკივილი სწრაფადვე ქრება შესვენების შემდეგ, კარგად შველის გავარჯიშებაც. შუათანა ნერვი ინერვირებას უწევს მაჯის ნახევარს (ცერის მხრიდან), ამიტომაც არხის სინდრომის დამახასიათებელი ნიშანია საწყის ეტაპზე ნეკა თითში ტკივილის არარსებობა.
წლების შემდეგ შესვენებები «ტკივილებს შორის» შემცირდება, ხოლო მუშაობის დროს სუსტი უსიამოვნო შეგრძნება მაჯაში ნორმად იქცევა. გარკვეული დროის შემდეგ ეს შეგრძნება აღარც გაქრება.
სინდრომის დეტალურ სურათს ემატება შებოჭილობა და მაჯის არეში წვის შეგრძნება. ხშირად დილაობით. ხანდახან ჩნდება დენის გავლის შეგრძნება, წვის ტკივილის შეტევები.
ზოგიერთთან შესაძლოა ტკივილი გავრცელდეს ხელზე და თავამდე ავიდეს: ტკივილები გულმკერდის არეში, თავის ტკივილი, ტკივილი კისრის არეში და მხარში. ამის გამო ბევრს არხის სინდრომი ოსტეოქონდროზში ეშლება.
ამასთან — მოძრაობის დარღვევები. ზიანდება თითების კუნთებიც. უხერხულობის ან სისუსტის შეგრძნებამ შესაძლოა შეზღუდოს თითების მოძრაობა — რთულდება ღილების, თასმების ან ჰალსტუხის შეკვრა. ეს ის იშვიათი შემთხვევაა, როდესაც ალკოჰოლს ხელების კანკალთან არანაირი კავშირი არ აქვს.
თუ მოულოდნელად ტკივილი შემცირდება, ეს სიხარულის მიზეზი არ უნდა იყოს: მგრძნობელობის დაქვეითება გამოიწვია ნერვის დაზიანებამ და მისი აღდგენა შემდგომში ძალიან რთულია.
არის რამდენიმე ძალიან მარტივი ტესტი, რომელიც დაგეხმარებათ გაიგოთ, რომ საქმე არხის სინდრომთან გაქვთ.
ტესტი «ლოცვა»: შეატყუპეთ ხელები გულმკერდის სიმაღლეზე, სულ მცირე, ერთი წუთი. ჩვეულებრივ, ტკივილი და მგრძნობელობის დარღვევები (ჟრუანტელი, წვა) ჩნდება არა უადრეს ერთი წუთისა.
ტესტი «ჰენდე ჰოჰი»: აწიეთ გაშლილი ხელები თავს ზემოთ და გააჩერეთ ამ მდგომარეობაში მინიმუმ ერთი წუთის განმავლობაში. იგივე: ჩვეულებრივ, ტკივილი და მგრძნობელობის დარღვევები (ჟრუანტელი, წვა) ჩნდება არა უადრეს ერთი წუთისა.
ტესტი «ბოთლი»: აწიეთ სავსე ბოთლი ხელით ცერა და საჩვენებელი თითების დახმარებით. თუ ის გიცურდებათ, მაშინ არხის სინდრომი სერიოზულ ფორმაში გაქვთ.
საუკეთესო გზა თავიდან ავიცილოთ სინდრომის განვითარება, არის სწორი პოზა, ხელების მდგომარეობა, ინდივიდუალურად შერჩეული მაუსი და კლავიატურა.
სწორი პოზა: 30, 90, 180 გრადუსი.
ხელის სწორი პოზიციის გაგება ძალიან მარტივია: ადექით, დადგით ფეხები მხრების სიგანეზე და ჩაიბუქნეთ 100-ჯერ, ხელები თავისუფლად დაუშვით. ახლა კი დააკვირდით, როგორაა მაჯა განლაგებული: სხეულის მიმართ დაახლოებით 45-გრადუსიანი კუთხით. ანუ, არა პარალელურად და არა თეძოების პერპენდიკულარულად. სწორედ ესაა ნეიტრალური პოზიცია, რომლის დროსაც კუნთოვანი დაჭიმულობა ყველაზე ნაკლებია.
აქედანაა ოთხი მთავარი წესი, რომელიც მაჯის არხში მინიმალურ დაწოლას ქმნის:
კუთხე «მაჯა-მაგიდის ზედაპირი» = 30-40 გრადუსი. იდეალურ შემთხვევაში მაჯა მაუსზე სწორედ ამ კუთხით უნდა იდოს. ამის მიღწევა შეგიძლიათ თქვენი ზომის სწორი მაუსით. (ამაზე საუბარი ცოტა ქვევით იქნება).
კუთხე «მხარი-წინამხარი» = 90 გრადუსი. მუშაობის დროს იდაყვები უნდა იყოს მოხრილი და სხეულთან ახლოს. სწორი გაშლილი ხელები კუნთებში ძლიერ დაძაბულობას იძლევა.
კუთხე «მაჯა-წინამხარი» = 180 გრადუსი. ანუ მაჯა და წინამხარი უნდა ქმნიდნენ ერთ ხაზს როგორც ჰორიზონტალურად, ისე ვერტიკალურად. არსებობს უამრავი მოწყობილობა მაჯისთვის სპეციალური ბორცვით — პატარა ბალიში მაუსპადზე, გელპადები ან კომპიუტერული მაგიდები მსგავსი ბორცვებით. ვარიანტის სახით, შეიძლება რაიმე რბილის ამოდება წინამხარის ქვეშ ან «კომპიუტერის სამაჯურის» გამოყენება.
საყრდენი იდაყვისთვის «computer arm support». საქმე ისაა, რომ ადამიანის ხელის საშუალო წონა 5-7 კილოგრამს შეადგენს. თუ იდაყვი საყრდენის გარეშეა ჩამოკიდებული, ხელის წონა ნაწილდება კისრის ღრმა კუნთებზე. აქედანაა გადაჭარბებული დაძაბულობა და ტკივილი კისრის, თავის, ზურგის ზედა არეში (ტრაპეციული კუნთები გადატვირთულია). იდაყვის ფიქსაციისთვის არაა აუცილებელი ახალი სავარძლის ან სპეციალური მაგიდის შეძენა. დაგუგლე «computer arm support» — არსებობს უამრავი უფრო იაფი საშუალება, რომლების სავარძელზე ან მაგიდაზე მიმაგრება შეგიძლიათ.
ამასთან, ძალიან სასარგებლოა მარცხენა ხელით მუშაობის სწავლა. უნარების განვითარებას დაახლოებით ერთი თვე სჭირდება, ეს კი იძლევა მეტ კრეატიულობას და ნაკლებად იღლებით. არ დაგავიწყდეთ ხელის მდგომარეობის ცვლილება, თუ არ იყენებთ არც კლავიატურას, არც მაუსს, არ გააჩეროთ ხელი დიდი ხანი საქმის გარეშე, თუ მას არ იყენებთ. აწიეთ, გააჩერეთ, ბურთი დაატრიალეთ.
სწორი გაჯეტების არჩევამ შეიძლება მნიშვნელოვნად შეამსუბუქოს ტკივილი და შეაჩეროს სინდრომის განვითარება.
თქვენ ხომ არ ყიდულობთ ფეხსაცმელს, რომელიც დიდი გაქვთ ან გიჭერთ? სწორედ ასეთი წესი მოქმედებს ხელის შემთხვევაში. დიდი კომპიუტერული მაუსი მოერგებათ მათ, ვისი ხელისგულიც საშუალო ზომაზე დიდია. მაუსის არჩევაში მთავარია საკუთარი შეგრძნებები. მაუსების ონლაინ შეკვეთისას კი მარტივი წესის გამოყენება შეიძლება. თუ სახაზავს აიღებთ და გაზომავთ სიგრძეს არათითიდან ხელისგულის საწყისამდე, მიიღებთ ზომებს small (17სმ-მდე), medium (17-19 სმ), large (19-21 სმ) + ფოტო. ვარიანტის სახით არსებობს მაუსები რეგულირებადი ზომებით.
მნიშვნელოვანია მაუსის სიმაღლე: მან უნდა დაიჭიროს ხელისგული ისე, რომ ამ უკანასკნელმა არ იყანყალოს. თუ მაუსი თქვენთვის პატარაა, მაჯა მასზე იყანყალებს, ხოლო თუ დიდია, უფრო მაგრად მოჭერა გახდება საჭირო. იდეალურ შემთხვევაში თქვენი მაჯა უნდა შეერწყას მაუსს. დიახ, არ დაგავიწყდეთ მაუსის პროგრამულად სწორად დაყენებაც.
მაუსის გადაადგილებისას ეცადეთ, ძირითადად წინამხარი ამოძრაოთ, მაჯა კი მხოლოდ მცირე ოპერაციისთვის გამოიყენეთ.
სცადეთ ერგონომიული მაუსები. ასეთი მაუსების მინუსი ისაა, რომ შეჩვევისთვის დრო სჭირდება.
ვერტიკალური მაუსები: მათ მოწყობილობაში ყველაფერი კარგად არის გააზრებული, მაგრამ კუთხე «მაჯა-მაგიდის ზედაპირი» ზედმეტად მაღალია, მუშაობისას საჭიროა ხელის მოჭიმვა.
«ორთოპედიული» მაუსები. გვხვდება იშვიათად და ძვირიც ღირს. ამცირებს ზეწოლასა და ძვალთაშუა გარსის დაძაბულობას. Handshoe Mouse, Contour Mouse, etc.
ალტერნატიული მოწყობილობები (გრაფიკული პლანშეტები, ვირტუალური ფანქრები, სენსორული ეკრანები). ასეთ მოწყობილობასთან მუშაობის დროს ხელი ნეიტრალურ მდგომარეობაშია განლაგებული (45 გრადუსი მაგიდის ზედაპირზე), მაჯის თითებზე კი ნაკლები დატვირთვა მოდის. ძალიან ეფექტური განტვირთვაა მაჯისთვის.
ეს წესები და კუთხეები ერგება კლავიატურასაც. განსაკუთრებულად კარგია ერგონომიული კლავიატურები — ისინი საშუალებას იძლევა, დაიცვათ კუთხეები «მაჯა-მაგიდა» და «მაჯა-წინამხარი». (ღილაკები გაშლილია მარჯვენა და მარცხენა ხელისთვის).
ღილაკზე დაჭერა უნდა იყოს რბილი და მსუბუქი, რათა თითებზე ზედმეტი დატვირთა არ მოხდეს. აკრიფეთ სწორად: კარპალური არხის სინდრომის დროს ტკივილი მწვავდება ცერა თითის დიდი დატვირთვის დროს, რომელიც ჩნდება, თუ ღილაკზე «Space» მხოლოდ ერთი ხელის ცერას ხშირად გამოიყენებთ.
არხის სინდრომის ადრეულ სტადიებზე კარგად შველის გავარჯიშება.
მჭიდროდ შეკარით და გაშალეთ მუშტში თითები;
შეანჯღრიეთ მოდუნებული მაჯა, თანდათანობით გასწიეთ გვერდებზე და ზევით;
გადააჯვარედინეთ თითები და გააკეთეთ შემჭიდროების მოძრაობები;
იდაყვები გვერდებზე მიიდეთ, შეკარით მუშტები და გადახარეთ ხელები ხან მარჯვნივ, ხან მარცხნივ;
იდაყვები მიიდეთ გვერდებზე, ხელისგულები მიმართულია წინ, შეკუმშეთ თითები ფალანგებში;
შეაერთეთ ხელისგულები გულმკერდის წინ, მიაჭირეთ ერთმანეთს თითის წვერები, გადახარეთ მაჯები ხან მარჯვნივ, ხან მარცხნივ;
მაჯები ატრიალეთ წრეზე გვერდებისა და შიდა მიმართულებით;
რიგრიგობით გამოსწიეთ ერთი თითი წინ და ამოძრავეთ თითი საათის ისრის მიმართულებით, შემდეგ კი საწინააღმდეგოდ;
რიგრიგობით გააკეთეთ წრე, თითოეული თითი ძალით დააჭირეთ ცერას.
ვარჯიშებისთვის შეიძლება უბრალო რეზინის ბურთების გამოყენება, ეკლებითა და მათ გარეშე: ატრიალეთ ისინი, მოუჭირეთ მაგრად მთელი მაჯით, მოუჭირეთ ერთი თითით რიგრიგობით, აისროლეთ და დაიჭირეთ. თუ ასეთ ბურთს მაგიდაზე დატოვებთ, უფრო მარტივად გაგახსენდებათ ვარჯიშის შესახებ.
გაიკეთეთ მაჯის მარტივი თვითმასაჟი. ამისთვის თანდათან მოზილეთ თითები, ჯერ ერთ ხელზე შემდეგ მეორეზე. თითის წვეროდან ბოლომდე. თვითმასაჟები და აბაზანები ეფექტურია დაავადების დასაწყისში, გვიან სტადიებზე კი ეფექტურობა მცირდება.
არის შემთხვევები, როდესაც ტკივილი და შეუსრულებელი სამუშაო ერთდროულად გჭამთ შიგნიდან.
ასეთ ვითარებაში პირველი ნაბიჯია — ნერვზე ზეწოლის მოხსნა! ამისთვის გამოიყენეთ სპეციალური ფიქსატორები, რომლებიც ხელს სწორ პოზიციაში იჭერენ. აფთიაქებსა და სამედიცინო ტექნიკის მაღაზიებში შესაძლებელია სპეციალური მოწყობილობების ყიდვა — ორთოზების, ბანდაჟების, შლიკების. ისინი საკმაოდ კომფორტულია, მათი ჩაცმა და მოხსნა მარტივია, მათთან ერთად შესაძლებელია მუშაობა და ისინი არ ზღუდავენ მოძრაობას. არ გინდათ სახვევის დღისით ტარება — ღამით მაინც ატარეთ. ყურადღება მიაქციეთ, რომ სახვევი უნდა შეიცავდეს ხისტ ან ზამბარიან ელემენტს. სახვევს შეგიძლიათ დაუმატოთ ალტერნატიული გრაფიკული პლანშეტები და სენსორული ეკრანები.
სცადეთ, ხელი რომელიც გაწუხებთ, ხშირად დადოთ იდაყვზე, მუშტით ზევით. ბოროტად ნუ გამოიყენებთ ტკივილგამაყუჩებლებს. დაიცავით ზოგადი წესები და სამუშაო რეჟიმი, მოიწყვეთ მცირე შესვენებები. გარკვეული სპორტული აქტივობები — წონით ვარჯიშები, ხელისგულებზე აზიდვები — ამაგრებს მაჯებს და ხელს უშლის არხის შევიწროებას.
მთავარია, ხელები არ ჩამოუშვათ!
ანდრეი ბელოვეშკინი — ექიმი, მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, ყოფილი პედაგოგი ბელარუსის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტში, TEDx-ის სპიკერი. ამჟამად დაკავებულია კონსულტაციებით, ატარებს ტრენინგებს ჯანმრთელობის რესურსების განმტკიცებაში. კვლევის არეალი — ჯანმრთელობის რესურსების მეცნიერული გაზომვა, ინდივიდუალური პროგნოზი და დაავადების რისკების შეფასება, მათი პროაქტიული კორექტირება. ბლოგის ავტორი ჯანმრთელობის რესურსებზე beloveshkin.com.
